ازدهم ذی‌القعده سال 336 ه. ق، تقریبا هفت سال پس از آغاز غیبت کبری در ”عکبرایِ بغداد“، مولودی دیده به جهان گشود که پنجاه سال چون مشعلی فروزان راه‌گشای امت اسلامی بود و «در کرانه‌ی دجله‌ی بغداد، دجله‌ای دیگر از علم و معرفت به راه انداخت».¹ مردی بزرگ، اندیشمندی سترگ، مصلحی کبیر، عقلی متفکر به نام «محمدبن‌نعمان‌بن‌عبدالله ملقب به شیخ مفید».
هر چند نوشتن از این دریای علم و معرفت، کار سهلی نیست و نمی‌توان حق مطلب را آنچنان که شایسته است اداء نمود؛ اما به تعبیر مولانا «آب دریا را اگر نتوان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید».
در عصر این عالم فرزانه محدودیت و خفقان شدید علیه شیعیان به قدر قابل ملاحظه‌ای کاهش یافت. از این رو آراء، اندیشه‌ها و فِرق گوناگونی چون جبریه، معتزله، اشاعره، متصوفه، مرجئه پدیدار شد که هر کدام با بهره‌گیری از آزادی موجود درصدد گسترش آراء خود و غلبه بر دیگران بودند. زنگار جهل و گمراهی رفته‌رفته چهره‌ی اسلام را می‌پوشاند. اینگونه مسائل «شیخ مفید» را بر آن داشت تا با برافراشتن بیرق مبارزه غبار تحریف و کج فهمی را از باورها و اندیشه‌های شیعه بزداید و اجتماع پریشان و پراکنده آنزمان را دگر بار گرد هم آورد.
شیخ با شناخت صحیح از ضرورت دفاع از عقاید شیعه در آن زمانِ ملتهب، با آراء کلامی خود به دفاع عقلانی از باورهای دینی و عقاید شیعی پرداخت. وی در مناظراتش با معارضین آنچنان قدرت‌ِ خارق‌العاده‌ای داشت که به خوبی مخاطب خویش را اقناع می‌ساخت، به گونه‌ای که خطیب بغدادی از علمای اهل سنت و هم عصر شیخ می‌گوید: «او اگر می‌خواست، قدرت داشت ثابت کند که ستون چوبی از طلاست».
ایشان همچنین با پایه‌ریزی ”اصول فقه شیعه“ بزرگترین تحول علمی را ایجاد کرد و این علم را مورد مطالعه و تدوین قرار داد. در عظمت علمی شیخ همین بس که شاگردان ممتازی چون ”سید مرتضی“، ”سید رضی“، ”شیخ طوسی“ و ”نجاشی“ پرورش یافته مکتب اویند که هر کدام از بزرگان و ستون‌های علمی شیعه محسوب می‌شوند.
یکی از فضایل و امتیازات «شیخ مفید» عنایت ویژه امام عصرعجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و صدور توقیعاتی از جانب ایشان برای شیخ مفید است. امام زمان در توقیعات صادر شده وی را با عناوینی چون «برادر با ایمان و دوست رشید ما» مورد خطاب قرار می‌داد و بنا بر نقلی حضرت ولی‌عصر وی را به «شیخ مفید» ملقب فرمود.²
این وجود سرشار از عطر اخلاص، این دریای علم و معرفت، این مشعل هدایت در نخستین روزهای رمضان سال 413 ه. ق دیده از جهان فرو بست. پیکر مطهر ایشان بر دستان هشتاد هزار عاشق و دلداده تشییع و در جوار مرقد نورانی امام جوادعلیه‌السلام در کاظمین آرام گرفت. امروز پس از قرنها نام «شیخ مفید» و آراء کلامی وی چون خورشیدی در آسمان علم و دانش می‌درخشد و چراغ راه همگان از امروز تا فرداها و فرداهاست.
ـــــــ
¹. پیام مقام معظم رهبری به کنگره‌ی جهانی هزاره‌ی شیخ مفید؛ 1372/1/28
